Transit Rejimi: Yasal Çerçeve ve Uygulama Esasları

Gümrük mevzuatında Transit Rejimi, eşyanın gümrük gözetimi altında bir gümrük idaresinden diğerine taşınmasını sağlayan, dış ticaretin akışkanlığı açısından kritik öneme sahip bir rejimdir. Temel dayanağını 4458 sayılı Gümrük Kanunu (Madde 84-92) ve Gümrük Yönetmeliği'nden alan bu rejim, eşyanın nihai varış noktasına kadar ithalat vergilerinden muaf şekilde hareket etmesine olanak tanır.

1. Transit Rejiminin Kapsamı ve Tanımı

Transit rejimi, Türkiye Gümrük Bölgesi içinde;

• Serbest dolaşıma girmemiş eşyanın,

• İhracat işlemleri tamamlanmış ve Türkiye Gümrük Bölgesi'ni terk edecek eşyanın,

  bir noktadan diğerine gümrük vergileri ve ticaret politikası önlemleri uygulanmaksızın taşınmasıdır.

Bu süreçte eşya, gümrük idarelerine karşı mali bir yükümlülük (teminat) altında bulunur ve belirli bir süre içerisinde varış gümrüğüne teslim edilmek zorundadır.

2. Uygulama Biçimleri ve Hukuki Dayanaklar

Mevzuat uyarınca transit işlemleri dört ana başlık altında toplanmaktadır:

Uygulama Türü	Hukuki Dayanak / Belge
Ulusal Transit	Gümrük Kanunu ve Yönetmeliği (TR Beyannamesi)
Ortak Transit	Ortak Transit Rejimine İlişkin Sözleşme (NCTS - T1/T2)
TIR Taşımacılığı	1975 Tarihli TIR Sözleşmesi (TIR Karnesi)
Posta Taşımacılığı	Dünya Posta Sözleşmesi kapsamındaki taşımalar

3. Teminat ve Sorumluluk Esasları

Transit rejiminde asıl sorumlu (beyan sahibi), eşyanın öngörülen süre içerisinde, mühürleri bozulmadan ve eksiksiz olarak varış gümrük idaresine sunulmasından mükelleftir.

• Teminat Türleri: Eşyanın gümrük vergilerini karşılayacak miktarda nakit, banka teminat mektubu veya kapsamlı teminat sunulması zorunludur.

• Müşterek Sorumluluk: Eşyayı transit rejimi altında taşıyan taşıyıcı (nakliyeci), eşyanın gümrüğe aynen sunulmasından asıl sorumlu ile birlikte müştereken ve müteselsilen sorumludur.

  
  

4. Gümrük Gözetimi ve Süre Tahdidi

Eşyanın sevk edildiği gümrük idaresi (hareket idaresi), eşyanın niteliği, mevsim koşulları ve taşıma aracının durumuna göre bir varış süresi tayin eder. Bu süreye riayet edilmemesi durumunda, mücbir sebep hali saklı kalmak kaydıyla, 4458 sayılı Gümrük Kanunu'nun 241. maddesi uyarınca usulsüzlük cezası uygulanır.

5. Basitleştirilmiş Usuller

Gümrük idaresi, belirli şartları (güvenilirlik, finansal yeterlilik, kayıt düzeni) sağlayan kişilere transit işlemlerinde kolaylık sağlayabilir:

• Onaylanmış Gönderici Yetkisi: Eşyayı hareket gümrüğüne sunmadan kendi tesislerinden sevk etme yetkisi.

• Onaylanmış Alıcı Yetkisi: Eşyayı varış gümrüğüne sunmadan kendi tesislerinde teslim alma yetkisi.

• Mühürlerin Özel Tipte Olması: Standart gümrük mührü yerine onaylı özel mühürlerin kullanımı.

  
  

6. Rejimin İhlali ve Müeyyideler

Transit rejimi altındaki eşyanın gümrük gözetiminden çalınması, eksik çıkması veya varış idaresine sunulmaması durumunda;

1. Eşyaya ait gümrük vergileri asıl sorumludan tahsil edilir.

2. Eylemin niteliğine göre 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu hükümleri veya Gümrük Kanunu'ndaki ağırlaştırılmış para cezaları devreye girer.

   
   

Sonuç

Transit rejimi, eşyanın serbest dolaşıma girişine kadar geçen sürede maliyetleri optimize eden ancak çok sıkı bir takip mekanizmasına bağlı olan teknik bir süreçtir. Mevzuatın öngördüğü bildirimlerin zamanında yapılması ve teminat yönetiminin doğru kurgulanması, dış ticaret erbabını telafisi güç hukuki yaptırımlardan korumaktadır.

Transit Rejimi Hakkında Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Transit Rejimi nedir ve hangi eşyaları kapsar?

Transit rejimi, ithalat vergileri ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmamış serbest dolaşımda olmayan eşyanın veya ihracat işlemleri tamamlanmış eşyanın, Türkiye Gümrük Bölgesi üzerindeki iki nokta arasında taşınmasını sağlayan rejimdir.

2. Transit işlemlerinde "Asıl Sorumlu" kimdir?

Transit beyannamesini veren veya adına beyanname verilen kişidir. Asıl sorumlu; eşyanın öngörülen süre içerisinde, mühürleri sağlam bir şekilde varış gümrük idaresine eksiksiz sunulmasından ve rejim hükümlerine uyulmasından birinci derecede sorumludur.

3. Taşıyıcının (Nakliyecinin) sorumluluğu nedir?

Eşyayı transit rejimi altında taşıyan nakliyeci, eşyanın gümrüğe aynen sunulmasından asıl sorumlu ile birlikte müteselsilen (ortaklaşa) sorumludur. Eğer nakliyeci eşyayı teslim aldığında rejime aykırı bir durum olduğunu biliyorsa, hukuki sonuçlara doğrudan ortak olur.

4. NCTS (Yeni Bilgisayarlı Transit Sistemi) nedir?

NCTS, Avrupa Birliği, EFTA ülkeleri ve Türkiye arasında ortak transit işlemlerinin elektronik ortamda yürütüldüğü sistemdir. Kağıt beyannamenin yerini alan bu sistemde, işlemler "T1" veya "T2" gibi kodlarla dijital olarak takip edilir.

5. Transit süresi nasıl belirlenir ve süre aşılırsa ne olur?

Varış süresi, hareket gümrük idaresi tarafından; yolun mesafesi, taşıma aracının türü, mevsim şartları ve güzergâh dikkate alınarak belirlenir. Mücbir bir sebep olmaksızın sürenin aşılması durumunda Gümrük Kanunu’nun 241. maddesi uyarınca usulsüzlük cezası uygulanır.

6. Transit rejiminde teminat vermek zorunlu mudur?

Evet. Transit edilen eşyanın gümrük vergilerini güvence altına almak amacıyla teminat verilmesi zorunludur. Ancak havayolu, demiryolu ve boru hattı ile yapılan taşımalar gibi bazı özel durumlarda mevzuat çerçevesinde teminat muafiyeti tanınabilmektedir.

7. Kapsamlı teminat nedir?

Düzenli olarak transit işlemi gerçekleştiren firmalara tanınan, her işlem için ayrı teminat vermek yerine, belirlenen bir tutar dahilinde çok sayıda işlemi kapsayan teminat türüdür. Bu yetkiyi almak için firmanın belirli güvenilirlik ve mali yeterlilik şartlarını karşılaması gerekir.

8. Transit esnasında eşyada eksiklik çıkarsa ne olur?

Varış gümrüğünde yapılan sayımda eşyanın eksik çıkması durumunda, eksik çıkan kısmın gümrük vergileri asıl sorumludan tahsil edilir. Ayrıca durumun niteliğine göre Gümrük Kanunu veya 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu kapsamında cezai işlem başlatılabilir.

9. Onaylanmış Gönderici yetkisi nedir?

Gümrük idaresine gitmeden, eşyayı kendi tesislerinden transit rejimine tabi tutarak sevk etme yetkisidir. Bu yetkiye sahip firmalar, araçlarını mühürleyebilir ve doğrudan sınır kapısına veya varış noktasına sevk edebilirler.

10. Transit rejimi nasıl sonlanır?

Eşyanın, belgelerinin ve mühürlerinin varış gümrük idaresine (veya onaylanmış alıcıya) eksiksiz ve süresi içerisinde sunulmasıyla rejim sona erer. Varış idaresi sistem üzerinden "Varış Bildirimi" yaparak süreci kapatır.